14 Σεπ 2010

Ψυχή

Πολυσυζητημένη και πολυχρησιμοποιημένη, η έννοια της ψυχής έχει γίνει λίγο καραμέλα στις μέρες μας, ιδίως στο πλαίσιο της μετενσάρκωσης. Με την έννοια της ψυχής έχουν ασχοληθεί ιδιαίτερα τόσο η φιλοσοφία όσο και η θεολογία ήδη από την αρχαιότητα – ίσως γι’ αυτό υπάρχουν εκατοντάδες διαφορετικοί ορισμοί της. Η ψυχή έχει επίσης συνδεθεί με την αθανασία, μια και πιστεύεται ότι είναι η μοναδική συνιστώσα που επιβιώνει του θανάτου του σώματος. Σε σχέση δε με το τελευταίο, άλλοι θεωρούν ότι είναι ο ναός και άλλοι η φυλακή της.

Από πλευράς ετυμολογίας, η λέξη “ψυχή” προέρχεται από το αρχαιοελληνικό “ψύχω”, που σήμαινε “πνέω”. Η αντίστοιχη αγγλική λέξη “soul” συνδέεται από μελετητές με τη λέξη “sea”, αντανακλώντας την πίστη των γερμανικών φύλων ότι οι ψυχές γεννιούνται κι επιστρέφουν στο βυθό της θάλασσας.

Όσο για μένα, οφείλω να ομολογήσω ότι παλιά πίστευα περισσότερο στην ύπαρξή της. Δεν είμαι σίγουρη πλέον ότι υπάρχει όφελος σε μια τέτοια πεποίθηση – αντίθετα, το να πιστεύει κανείς στην ψυχή μπορεί να τον οδηγήσει σε πλάνη. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι μιλούν για την ψυχή και τη μετενσάρκωση σα να πρόκειται να επιβιώσει η προσωπικότητά τους: μεγάλη πλάνη. Ψυχή και προσωπικότητα δεν είναι το ίδιο. Εάν υπάρχει, η ψυχή είναι το υπόστρωμα, η επιφάνεια όπου τα συστατικά της προσωπικότητας (οι σκέψεις, τα αισθήματα και τα συναισθήματα) πέφτουν απαλά πάνω της ή, αντίθετα, χαράζονται βίαια. Είναι το σύνολο, το τελικό αποτέλεσμα των προτερημάτων κι ελαττωμάτων, της ηθικής, του κανόνα συμπεριφοράς κλπ. Είναι αυτό που συγκρατεί το “διά ταύτα” της ζωής μας.

Έπειτα υπάρχουν κι άλλες ερωτήσεις: Ψυχή έχουν μόνο οι άνθρωποι; Τι γίνεται με τα φυτά, τα ζώα, τα ορυκτά; Πρέπει να θεωρήσουμε την ανιμιστική άποψη εντελώς ανεδαφική ή όχι;

Ποια είναι η γνώμη σας;

19 σχόλια:

Menia είπε...

Ψυχή και προσωπικότητα καμία σχέση το ένα με το άλλο. Η προσωπικότητα διαμορφώνεται, από το περιβάλλον από τη κοινωνία από τον οποιοδήποτε. Η ψυχή όχι.

Όσο για το αν τα ζώα τα φυτά έχουν ψυχή.... φίλη μου έπιασες πολύ μεγάλο κεφάλαιο. Αν θυμάμαι καλά οι σαμάνοι πιστεύουν κάτι τέτοιο. Προσωπικά όχι, αλλά και πάλι....αν ο άνθρωπος είναι ένα εξελιγμένο ζώο, τότε με αυτή τη λογική γιατί τα ζώα να διαφέρουν σε αυτό? ή ακόμα και τα φυτά?

Στέλιος είπε...

Mεγάλο θέμα Φιλοσοφικό.
Τι είναι πρώτο η Φύση η το Πνεύμα?
Αν απαντήσεις η Φύση όπως ο Δημοκρητος κ.α. τότε το πνεύμα είναι δημιούργημα της φύσης και άρα φθείρεται με το σώμα.
Η αλήθεια μπορεί να είναι πικρή αλλά είναι η πραγματικότητα,

Christina Linardaki είπε...

@Mένια

Αν υπάρχει ψυχή, η διαίσθησή μου μού λέει ότι δεν μπορεί να περιορίζεται στο ανθρώπινο είδος. Προσωπικά προτιμώ (και βρίσκω λογικότερη) την ιδέα μιας παγκόσμιας ψυχής, ενός πεδίου ας το πούμε, στο οποίο «γράφουν» όλοι οι οργανισμοί. Πάντως στο κομμάτι στο οποίο δύναμαι να έχω εποπτεία, δηλ. στον ψυχισμό μου, διαπιστώνω την ύπαρξη ενός υποστρώματος σαν αυτό που έγραψα στην ανάρτησή μου. Αν με ρωτήσει κανείς πού ακριβώς βρίσκεται αυτό μέσα στη φυσιολογία μας, δεν ξέρω να απαντήσω. Βρίσκεται κάπου στον εγκέφαλο; Έχει να κάνει με χημικές αντιδράσεις; Με ορμόνες; Με το DNA; Ειλικρινά δεν ξέρω.

Ξέρω όμως ότι υπάρχει μια παράξενη αίσθηση ενότητας με τα πάντα, ιδίως όταν ασχολείται κανείς με το διαλογισμό. Υπάρχει η αίσθηση ενός αδιευκρίνιστου κάτι που συνδέει το σύμπαν. Στα αναγνώσματά μου βρήκα τις λέξεις «συνείδηση» και «χώρος» που το περιγράφουν και αυτές έχω χρησιμοποιήσει μέχρι τώρα. Δεν θα μπορούσε όμως να χρησιμοποιηθεί εναλλακτικά η λέξη «ψυχή», μιλώντας για μια παγκόσμια ψυχή πάντα; Κι αν λοιπόν υπάρχει μια παγκόσμια ψυχή, κάτι πάνω στο οποίο «οι σκέψεις, τα αισθήματα και τα συναισθήματα πέφτουν απαλά ή χαράζονται βίαια»; Τι κάνει ένα σμήνος πουλιών ή ένα κοπάδι ψάρια να κάνουν όλα την ίδια κίνηση ακριβώς την ίδια στιγμή; Τι υπάρχει πίσω από τη φασαρία και το άγχος της ανθρώπινης ζωής; Τι θα βλέπαμε άραγε αν μπορούσαμε να δούμε από πίσω;…

Christina Linardaki είπε...

@Στέλιο

Πρώτα-πρώτα καλώς μας ήρθες.

Για να απαντήσω στο σχόλιό σου, προτού ακόμη πάμε στον διαχωρισμό ύλης και πνεύματος, μπορούμε να δούμε, αν αντέχουμε να είμαστε ειλικρινείς, ότι η έννοια της ψυχής – έτσι όπως χρησιμοποιείται - παραείναι βολική. Είναι κάτι σαν παυσίλυπο, κάτι που μας παρηγορεί στη θέα της ίδιας μας της θνητότητας. Μας κάνει να νιώθουμε καλύτερα, όμως γι’ αυτό ακριβώς μοιάζει φτιαχτή.

Τώρα, οι μισοί φανταζόμαστε ότι προήλθαμε από το πνεύμα και οι άλλοι μισοί ότι είμαστε γέννημα της ύλης. Η αλήθεια όμως είναι ότι δεν ξέρουμε και ότι δεν μπορούμε να ξέρουμε με τα μέσα που διαθέτουμε επί του παρόντος. Τι κάνουμε λοιπόν; Προσφεύγουμε στις γραφές ή στις θεωρίες κι εκεί βρίσκουμε δοξασίες. Διαλέγει κανείς όποια ταιριάζει περισσότερο στην ιδιοσυγκρασία του και πορεύεται, αυτό είναι όλο.

Στέλιος είπε...

Θίγεις ένα άλλο σπουδαίο φιλοσοφικό πρόβλημα.Το θέμα της γνώσης.
Πως αποκτούμε γνώση?
Μας την διδάσκουν κάποιοι?Εξ απποκαλύωεως? Με τις αίσθήσεις μας? Με την λογική μας?Με τη επιστήμη?
Αξίζει ο κόπος να το συζητήσουμε κάποια άλλη φορά.

Christina Linardaki είπε...

Εξαιρετική ιδέα. Στην επόμενη ανάρτηση ίσως. :)

Τατιάνα Καρύδη είπε...

Με το θέμα της ψυχής έχουν ασχοληθεί όλα τα μεγάλα πνεύματα όλων των εποχών για ν αγγίξουν το θαύμα της μοναδικότητάς της και της προέλευσής της και προσεγγίζεται με δέος και σεβασμό.
Για μένα η Ψυχή υπάρχει μέσα μας και είναι συνώνυμη με την Αθανασία. Είναι ψήγμα Θεϊκό, και είναι αυτή που ζωοποιεί το σώμα. Θεωρώ ότι μέσα μας αντικρίζουμε μια μικρογραφία του σύμπαντος με όλους τους γαλαξίες, τα σκιερά σημεία, τα φωτεινά σώματα και είναι μια τελειότητα τέτοια που αποκλείει το τυχαίο.
Τα φιλιά μου

libero είπε...

Ποια έννοια εμφανίστηκε πρώτη άραγε, αυτή της ψυχής ή του Θεού?

Christina Linardaki είπε...

Καλή μου Αναΐς

Είμαι πολύ χαρούμενη για σένα που έχεις βρει βαθιά γαλήνη, πιστεύοντας σε έναν καλό κι αρμονικό κόσμο. Έτσι ακριβώς ήμουν κι εγώ, μέχρι που ήρθα αντιμέτωπη με την απώλεια της υγείας μου. Ήταν άραγε το σοκ, ήταν το γεγονός ότι την ίδια περίπου εποχή διάφορα γεγονότα συνέβαλαν στο να απομυθοποιήσω αρκετά το «πνευματικό» κομμάτι; Το αποτέλεσμα πάντως ήταν ότι η πίστη μου κλονίστηκε. Τώρα που έχω βάλει μια μικρή απόσταση από αυτή τη διαδικασία (γιατί τα νέα από το μέτωπο της υγείας μου είναι ακόμα αρκετά πρόσφατα), σκέφτομαι ότι πέρασα “the dark night of the soul”, τη σκοτεινή νύχτα της ψυχής. Αλλά δεν είμαι σίγουρη ότι έχει ξημερώσει ακόμα όσο με αφορά, με καταλαβαίνεις;

Βάζοντας πάντως απόσταση ανάμεσα σε μένα και σε ό,τι πίστευα (με αρκετή δόση αφέλειας, πρέπει να ομολογήσω) μπόρεσα να το δω -και τη ζωή- με τρόπους που παλιότερα μου ήταν αδιανόητοι. Νομίζω ότι βγήκα πιο δυνατή από τη διαδικασία. Δεν χρειάζομαι, για παράδειγμα, να πιστεύω πια σε έναν καλό κι αρμονικό κόσμο και να προσκολλώμαι σ’ αυτή μου την πίστη όπως ένα βρέφος στο μπιμπερό του. Η ζωή, ο κόσμος δεν είναι είδος προς κατανάλωση. Κρύβει και σκοτεινά σημεία – όταν μάλιστα τα βλέπεις, έχεις και τη δυνατότητα να κάνεις κάτι γι’ αυτά από αυθεντική συμπόνοια κι όχι από ένα σημείο «εγώ ξέρω τι είναι σωστό και θα το εφαρμόσω» (δεν υπαινίσσομαι κάτι για κανέναν, προς Θεού, απλώς αναφέρω το πώς λειτουργούσα εγώ). Δεν χρειάζομαι την έννοια της ψυχής και της αθανασίας για να είμαι καλός άνθρωπος. Ίσα-ίσα. Το να μην πιστεύω σε μετά θάνατον ζωή, με κάνει πιο ταπεινή. Και πάει λέγοντας. Ωστόσο, είναι δύσκολο το συγκεκριμένο μονοπάτι, το απεύχομαι για οποιονδήποτε.

Christina Linardaki είπε...

@libero

Είμαι σίγουρη ότι οι δύο πίστεις είναι άρρηκτα συνδεδεμένες. Όλες οι θρησκείες (με εξαίρεση τον βουδισμό) πραγματεύονται το θέμα της ψυχής, το οποίο είναι κεντρικό σε κάθε δοξασία και πάντα σχετικό με τον Θεό. Και πώς αλλιώς; Ο άνθρωπος στρέφει το βλέμμα και γύρω του και μέσα του και ψάχνει να βρει απαντήσεις. Από αρχαιολογικά ευρήματα της προϊστορικής εποχής (κτερίσματα και άλλα ταφικά αναθήματα) συνάγεται ότι υπήρχε πίστη στη μετά θάνατον ζωή ήδη από τότε. Ίσως αυτή η πίστη ήταν που γέννησε τη θρησκεία.

Νομίζω ότι πιο ασύνδετη με το θεϊκό στοιχείο, η ψυχή εμφανίστηκε στην αρχαία Ελλάδα. Η λέξη πρωτοεμφανίζεται στον Όμηρο. Ο Σωκράτης και ο Πλάτωνας σε διάφορα έργα του δεύτερου αναφέρονται ενδελεχώς στην έννοια. Ο Αριστοτέλης πάλι πίστευε ότι η ψυχή παύει να υφίσταται με τον θάνατο του υλικού σώματος. Ούτε ίχνος θεού μέσα σε όλα αυτά, αν και το «ορεκτικόν», η όρεξη και η ροπή της ψυχής προς το καλό θεωρείται εγγενής στον Αριστοτέλη, προσδίδοντας στην έννοια ηθική χροιά και συνδέοντάς την έμμεσα με τον Θεό.

libero είπε...

Έτσι είναι, όταν φθείρεται μια πλάνη, την αντικαθιστούμε με μια άλλη.

Πώς αλλιώς? :(

Christina Linardaki είπε...

Ξαναχτύπησε ο δαίμων του blogger και η ανάρτηση του ixnilatis δεν έκανε ποτέ την εμφάνισή της στα σχόλια. Επανορθώνω αμέσως, αναρτώντας την εγώ:

"Aς δούμε πώς ο Σωκράτης στο έργο «Κρατύλος 400a – 400c» του Πλάτωνα ορίζει την έννοια των δύο λέξεων «ψυχή» και «σώμα» :
• ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Τη φύση ολόκληρου του σώματος έτσι, ώστε νά ζει και νά κυκλοφορεί, ποιο άλλο πράγμα εκτός τής ψυχής νομίζεις ότι τήν κατέχει και τήν όχεί ... θέλω νά πω τήν κουβαλάει και τήν κρατάει σταθερή;
• ΕΡΜΟΓΕΝΗΣ: Δεν υπάρχει άλλο πράγμα.
• ΣΩΚΡΑΤΗΣ: 'Ά, μπα!... δεν πιστεύεις τον Αναξαγόρα πού λέει ότι τή φύση όλων τών άλλων πραγμάτων τή διακοσμούν και τήν κρατούν σταθερή και στέρεα ό νους και ή ψυχή ?
• ΕΡΜΟΓΕΝΗΣ: Βεβαίως και τον πιστεύω!
• ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Σωστά, επομένως, θά μπορούσαμε νά δώσουμε στή δύναμη αυτή τό όνομα "φυσέχη", μιας και ή εν λόγω δύναμη φύσιν όχεί και έχει, όπερ σημαίνει ότι κρατάει στερεή και σταθερή τή φύση και τή διατηρεί και τή συνεχίζει. Κι αφού 'ναι έτσι, μπορούμε νά ονομάσουμε τή "φυσέχη" πιο κομψά201 και νά τήν πούμε "ψυχή".
Και ακολούθως :
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Διότι υπάρχουν μερικοί πού λένε ότι τό σώμα είναι το σήμα, δηλαδή ο τάφος της ψυχής... της ψυχής πού είναι θαμμένη στο παρόν... στην παρούσα ζωή. Δεδομένου δε ότι ή ψυχή σημαίνει δια του σώματος ό,τι θέλει να σημάνει, ήτοι ότι θέλει να εκφράσει, και εξ αυτού του λόγου νομίζω ότι πολύ σωστά τη λένε "σήμα"... "Έχω την εντύπωση ότι το όνομα αυτό της το έδωσαν οι Ορφικοί, επειδή πρέσβευαν ότι ή ψυχή καθαρίζεται εκεί από τά κρίματα και τά αμαρτήματα, γιά τα όποια έχει τιμωρηθεί, έχοντας το σώμα ως εξωτερικό περίβλημα και ως εικόνα δεσμωτηρίου γιά νά σώζεται ... κάτι δηλαδή σαν φυλακή. Το "σώμα", λοιπόν, αποτελεί για την ψυχή, μέχρις ότου ή τελευταία εκτίσει την ποινή της, αληθινό "σήμα", οπότε σωστά ονομάζεται έτσι και δεν συντρέχει λόγος ν' αλλάξουμε ούτε ένα γράμμα του.
Άρα, κατά την Σωκρατική διδασκαλία, «ψυχή είναι το όνομα που δίνει η γλώσσα στην «κίνηση που μπορεί να κινεί τον εαυτό της»

Ναι μου αρέσει μου ταιριάζει.... αλλά δεν είναι τελείως ανθρωποκεντρική αυτή η αντίληψη; Η μόνη ύπαρξη που έχει ψυχή είναι η ανθρώπινη; μερικές φορές κλείνω τα μάτια και σκέφτομαι δύο πέτρες να συνομιλούν για την ψυχή τους και να λένε πόσο τυχερές πού είναι σε σχέση με κατι πλάσματα που τις κλοτσάνε και που φυσικά δεν έχουν ψυχή γιατί αυτές είναι μοναδικές... "

Christina Linardaki είπε...

@libero

Κάτι με τον Ερυθρό Σταυρό δεν έκανες εσύ; Ή είναι η ξυλουργική το χόμπι σου; :D :D

libero είπε...

Ερυθρό Σταυρό γιατί? :D

Η τελευταία παράγραφος είναι το σχόλιο του ixnilatis?

Christina Linardaki είπε...

Γιες...

Christina Linardaki είπε...

@ihnilatis

Ακριβώς αυτό είναι το πρόβλημα. Η έννοια της ψυχής μοιάζει πολύ βολική. Μοιάζει σαν πιπίλα, κάτι για να μας παρηγορεί μπροστά στη θέα του θανάτου.

Όμως, έτσι για να στοχαστούμε λίγο περισσότερο, τι θα γινόταν αν αντικαθιστούσαμε τη λέξη «ψυχή» με τη λέξη «ενέργεια»; Ίσως να συνέβαινε κάτι ενδιαφέρον, για να δούμε.

Όλα τα όντα έχουν κύτταρα, δηλ. μοριακές δομές οι οποίες αποτελούνται από τρισεκατομμύρια άτομα, δηλ. σωματίδια εν κινήσει. Η κίνηση, όπως ξέρουμε, παράγει ενέργεια, επομένως όλα τα όντα εκπέμπουν ενέργεια μόνο και μόνο επειδή υπάρχουν. Οι φωτογραφίες Kirlian συνιστούν απόδειξη του γεγονότος, το οποίο αφορά, πέρα από τον άνθρωπο, όλη τη χλωρίδα και την πανίδα. Νομίζω ότι μπορούμε κάλλιστα να το επεκτείνουμε και στα ορυκτά αλλά και σε ο,τιδήποτε άλλο θεωρούμε άψυχο ή στατικό, όπως το χώμα, τις πέτρες κλπ, μια και όλα αυτά δομούνται από άτομα. Επομένως, ο,τιδήποτε βρίσκεται στον πλανήτη εκπέμπει ενέργεια μόνο και μόνο επειδή υπάρχει.

Με την ενέργεια, τώρα, συμβαίνουν παράξενα πράγματα. Για παράδειγμα, μετατρέπεται εύκολα από τη μία μορφή στην άλλη και μπορεί να δημιουργήσει πεδία – αλλά υπάρχει ένα πράγμα που ΔΕΝ μπορεί να κάνει κι αυτό είναι ότι δεν μπορεί να χαθεί. Σύμφωνα με το νόμο της διατήρησης της ενέργειας, η ενέργεια δεν χάνεται. Μπορεί μόνο να αλλάξει μορφή – κάπως σαν τη μετενσάρκωση ας πούμε.

Μόνο που το θέμα είναι πιο σύνθετο γιατί θα πρέπει κάπου να βολέψουμε, μέσα ή κοντά στην ενέργεια, και την πληροφορία. Τα σωματίδια, τα μόρια, τα κύτταρα, τα όργανα κλπ με κάποιον τρόπο γνωρίζουν πώς ακριβώς να λειτουργήσουν, πράγμα που σημαίνει ότι έχουν την πληροφορία αυτή ενσωματωμένη κάπου.

Η ενέργεια λοιπόν ενός βακτηρίου ή ενός κουνουπιού (μιας γάτας, ενός ανθρώπου...) πού πηγαίνει όταν αυτά πεθαίνουν; Αφού δεν μπορεί να χαθεί, πρέπει να πάει κάπου ή να αλλάξει μορφή. Βεβαίως όλοι γνωρίζουμε το «χους εις χουν» και άντε ας πούμε ότι έτσι ξεμπερδεύουμε με τη μετατροπή της ενέργειας. Η πληροφορία όμως; Η πληροφορία που συνδέεται με αυτή την ενέργεια, αυτή πού πάει; Αποθηκεύεται κάπου αλλού; Μετατρέπεται σε κάτι άλλο; Απλώς χάνεται; Δεν γνωρίζουμε. Θα έμοιαζε με ασυνέπεια εκ μέρους του Δημιουργού, έτσι απλά να χάνεται. Και πέραν αυτού υπάρχουν τόσα άλλα πράγματα που δεν γνωρίζουμε, όπως ας πούμε η «απόκοσμη δράση από απόσταση» (spooky action at a distance), που αφορούν την αλληλεπίδραση ενέργειας και πληροφορίας και που αποτελούν terra incognita για τον άνθρωπο.

Σκέφτομαι λοιπόν ότι το πρόβλημα ίσως είναι τελικά γλωσσικό και μόνο. Ίσως η λέξη «ψυχή» να έχει βαρύνει πολύ από τους χιλιάδες ορισμούς και τις συνεκδοχές. Ίσως να πρέπει να αντικατασταθεί από κάποια άλλη: «ενέργεια» ή «πληροφορία» ή ίσως μια άλλη λέξη που δεν γνωρίζουμε ακόμα. Τόσο απλά.

libero είπε...

Διαφωνώ, δεν έχω όμως χρόνο.
Εσυ Cleareaching έχεις στοχαστεί πάνω σ'αυτα?

libero είπε...
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.
Christina Linardaki είπε...

Εγώ καλέ μου libero αποτύπωσα τον στοχασμό μου στο σχόλιό μου. Όποτε και αν βρεις τον χρόνο, θα χαρώ πολύ να διαβάσω τη διαφωνία σου.