10 Οκτ 2011

δίχα μοι τα νοήματα*

Όπου και να βρίσκομαι, νιώθω ότι είμαι ενσωματωμένη στο περιβάλλον, όπως ας πούμε μια εντοιχισμένη κουζίνα ή μια καρέκλα στην τραπεζαρία. Τόσο έντονη είναι αυτή η αίσθηση ότι είμαι πρακτικά αόρατη, που πραγματικά εκπλήσσομαι όταν το βλέμμα κάποιων ανθρώπων στέκεται πάνω μου, σα να έχω κάτι που ξεχωρίζει. Τα βλέμματα των ανθρώπων με κάνουν κι αισθάνομαι άβολα γιατί με κάνουν να θυμάμαι ότι δεν είμαι αόρατη, ενώ έχω πάντα αυτή τη δυνατή επιθυμία να είμαι.

Απ’ όλα όσα με απαρτίζουν, το μοναδικό που πληροί τις προϋποθέσεις για να υπάρχει, όσο με αφορά, είναι η φωνή μου. Όχι η χροιά της ή κάτι τέτοιο, αλλά ο Λόγος που αρθρώνει, ως όχημα που μεταφέρει τις σκέψεις μου. Κάπως έτσι πιστεύω ότι είμαι ουσιαστικά: μια ασώματη οντότητα που μιλάει. Τουλάχιστον την περισσότερη ώρα.

Γιατί κάποιες άλλες στιγμές, σε έναν θεαματικό διπλασιασμό (ή ίσως διχασμό;) του κόσμου μου, απολαμβάνω τη δημοσιότητα, όποτε μου δίνεται η ευκαιρία. Τότε χαίρομαι να είμαι στο επίκεντρο, το επιζητώ και το υποστηρίζω με όποια μέσα μπορώ…

…θα ζήσω, γιατρέ μου;


* Είναι ο στίχος που χρησιμοποιεί η Σαπφώ σε ένα ποίημά της για να περιγράψει πώς ο κόσμος της απέκτησε δύο διαστάσεις κι η ίδια βρέθηκε να ζει διπλή ζωή ανάμεσα στο ναι και το όχι της επιλογής της. Οι αρχαίοι Έλληνες αντιλαμβάνονταν τον κόσμο ως ολότητα και τον εαυτό τους μέσα σε αυτόν ως προέκτασή του, έτσι που τίποτε να μη μπορεί να τους διχάσει, ούτε καν τα διλήμματα. Τα διλήμματα διπλασίαζαν τον κόσμο και τον εαυτό μέσα σε αυτόν, ο οποίος ένιωθε να ζει δύο ζωές ταυτόχρονα. Στις μέρες μας, αντίθετα, τα διλήμματα διχάζουν τον εαυτό, τον υποδιπλασιάζουν δηλαδή, και αυτή είναι η βασική διαφορά ανάμεσα στην αρχαιοελληνική εξωστρέφεια (κοιτάζω τον κόσμο για να ερμηνεύσω τον εαυτό μου) και τη σύγχρονη εσωστρέφεια (κοιτάζω τον εαυτό μου για να ερμηνεύσω τον κόσμο).

11 σχόλια:

libero είπε...

Πως γίνεται κάποιος που νιώθει ενσωματωμένος στο περιβάλλον, να αισθάνεται και ταυτόχρονα άβολα μέσα σ' αυτό?

3 πράγματα μπορεί να συμβαίνουν:

ή
1) Δεν νιώθει ενσωματωμένος σε αυτό (άρα ψεύδεται όταν το λέει)
ή
2) Δεν αισθάνεται άβολα, όταν τον βλέπει αυτό (άρα πάλι ψεύδεται)
ή
3) Μπερδεύει την έννοια "ενσωματωμένος" με αυτήν "αόρατος", όποτε είναι αναμενόμενο να απορεί, όταν κάποιοι τον κοιτούν.

Όσον αφορά τις δυο προτάσεις στις παρενθέσεις, εγώ δεν βλέπω κάποια διαφορά (ξεκινούν και οι δύο με την λέξη "κοιτάζω") αλλά κι ούτε να αναιρεί η μία την άλλη.
Επί του πρακτέου ποια είναι η διαφορά?
Σε τι διαφέρει δηλαδή ένας άνθρωπος που ακολουθεί την μία ή την άλλη ερμηνεία και τι ακριβώς κάνει?



Η εντύπωση που σχηματίσαμε για τους αρχαίους Έλληνες είναι μόνο από τα γραπτά που έχουν αφήσει ή καλύτερα, έχουν διασωθεί. Από αυτά και μόνο, μιας και ανήκουν μόνο σε μορφωμένους της εποχής εκείνης, (ενώ σήμερα γράφει και η Πετρούλα) όποια συμπεράσματα βγάζουμε για την τότε κοινωνία, θα είναι πάντα επισφαλή.

Christina Linardaki είπε...

Καλημέρα libero

«Πως γίνεται κάποιος που νιώθει ενσωματωμένος στο περιβάλλον, να αισθάνεται και ταυτόχρονα άβολα μέσα σ' αυτό?

Είχα κατά νου τον χαμαιλέοντα που είναι τόσο πολύ ίδιος με το περιβάλλον του, ώστε δεν ξεχωρίζει και καταλήγει πρακτικά αόρατος. Προφανώς θεωρώ ότι οι υπόλοιποι άνθρωποι που με κοιτούν δεν ανήκουν στο περιβάλλον με τον ίδιο τρόπο – πρόκειται για μια αλαζονική θέση, φυσικά, και εντελώς ανυπόστατη, αλλά αυτή είναι: «εγώ μόνο είμαι κομμάτι του περιβάλλοντος, οι άλλοι που με κοιτούν είναι ξένοι», ή με άλλα λόγια: «με το να μην ξεχωρίζω από το περιβάλλον, ξεχωρίζω ανάμεσα στους ανθρώπους – είμαι ξεχωριστή».

Πάντοτε διασκεδάζω όταν ανακαλύπτω μέσα στο κεφάλι μου τέτοιες ψευδοπαραδοχές και χρειάζομαι πολύ τη διασκέδαση αυτές τις μέρες που μου πέφτει ο (πολιτικοοικονομικός) ουρανός στο κεφάλι.

Σε τι διαφέρει δηλαδή ένας άνθρωπος που ακολουθεί την μία ή την άλλη ερμηνεία και τι ακριβώς κάνει?

Christina Linardaki είπε...

Είναι μάλλον δύσκολο να το κατανοήσουμε επειδή έχουμε μεγαλώσει μέσα στον ένα τρόπο, αυτόν της εσωστρέφειας. Η ψυχή του αρχαίου Έλληνα, όπως φαίνεται από τα κείμενα, διαχεόταν παντού γύρω (δυστυχώς επειδή είμαι στη δουλειά μου τώρα δεν μπορώ να σε παραπέμψω σε ένα πολύ ωραίο βιβλίο που το εξηγεί πολύ καλά το όλο θέμα, αλλά ο Ράμφος έχει μιλήσει εκτεταμένα γι’ αυτό και μπορείς να βρεις κάτι πιο εμπεριστατωμένο από το δικό μου σχόλιο αν τον googlίσεις). Αλληλεπιδρούσε με τις νύμφες που κατοικούσαν και ζωοποιούσαν τη φύση, με τους μικρούς και μεγάλους θεούς που καθόριζαν τη ζωή και τη μοίρα του, όλα αυτά μαζί δημιουργούσαν έναν αδιάρρηκτο ιστό τον οποίο μελετούσε για να κατανοήσει τον εαυτό του. Τις απαντήσεις δηλαδή για το τι συνέβαινε μέσα του τις αναζητούσε έξω από τον ίδιο, στον κόσμο. Και όταν αντιμετώπιζε ένα δίλημμα, ο κόσμος όλος διπλασιαζόταν, γιατί κάθε επιλογή θα έπρεπε αναγκαστικά να συμβεί μέσα σ’ αυτό το τεράστιο πλέγμα του οποίου ήταν κομμάτι και το οποίο έμενε ανέπαφο.

Γύρω στον Μεσαίωνα, έγινε η μεγάλη ανατροπή. Ο κόσμος έπαψε να έχει αυθυπαρξία, θεωρήθηκε μια εσωτερίκευση. Με άλλα λόγια, θεωρήθηκε ότι ο κόσμος υπήρχε, επειδή υπήρχαμε εμείς να τον αντιλαμβανόμαστε. Οι αισθήσεις ως μέσο αντίληψής του, από την άλλη, θεωρήθηκαν ατελείς και αναξιόπιστοι μάρτυρες κι έτσι έμεινε μόνο ο νους. Cogito ergo sum, είπε ο Καρτέσιος. Υπάρχω, όχι επειδή είμαι κομμάτι του υπόλοιπου κόσμου, αλλά επειδή σκέφτομαι. Η σκέψη όμως, όπως γνωρίζουμε, είναι δυαδική, λειτουργεί βάσει συγκρίσεων και αντιθέσεων, έτσι που όλος ο κόσμος να προβάλλει σε ζεύγη: καλό-κακό, όμορφο-άσχημο, ωφέλιμο-ανωφελές, κλπ. Ο άνθρωπος λοιπόν διχάστηκε ολόκληρος και αρχίσαμε να το βλέπουμε αυτό – πού αλλού; Πάλι στα κείμενα. Εμφανίστηκαν τύποι όπως ο Άμλετ, διχασμένοι ανάμεσα στις επιλογές τους. Γι’ αυτούς, όπως και για μας σήμερα, ο κόσμος μπροστά σε ένα δίλημμα, αντί να διπλασιάζεται, κόβεται στη μέση. Αφού ο κόσμος εξαρτάται από το πώς είμαι εγώ, αν εγώ έχω μισή καρδιά, τότε και ο κόσμος θα είναι μισός.

Δεν ξέρω αν σε βοήθησα να το καταλάβεις καλύτερα, αλλά είσαι πολύ ευφυής και ελπίζω ότι θα καταφέρεις να ανασυνθέσεις ό,τι ο περιορισμένος εδώ χώρος δεν μου επιτρέπει να παραθέσω. Πάντως, επίτρεψέ μου να πω ότι η διαφορά ανάμεσα στην αντίληψη και την πραγμάτωση της ύπαρξης δεν έχει να κάνει με την ποιότητα των κειμένων που διασώζονται (τη λογοτεχνική παραγωγή κατά κύριο λόγο), αλλά με την υποκείμενη θεώρηση του κόσμου που τα καθορίζει.

libero είπε...

Δεν βοήθησες καθόλου, το αντίθετο μάλιστα. Αντί για απάντηση, δημιούργησες και άλλα ερωτηματικά.

"Είναι μάλλον δύσκολο να το κατανοήσουμε επειδή έχουμε μεγαλώσει μέσα στον ένα τρόπο, αυτόν της εσωστρέφειας."

Παρ' όλα αυτά κάποιοι το έχουν αντιληφθεί.
"Αλληλεπιδρούσε με τις νύμφες που κατοικούσαν και ζωοποιούσαν τη φύση, με τους μικρούς και μεγάλους θεούς που καθόριζαν τη ζωή και τη μοίρα του, όλα αυτά μαζί δημιουργούσαν έναν αδιάρρηκτο ιστό τον οποίο μελετούσε για να κατανοήσει τον εαυτό του.Τις απαντήσεις δηλαδή για το τι συνέβαινε μέσα του τις αναζητούσε έξω από τον ίδιο, στον κόσμο."

Μα και οι νύμφες και οι θεοί ήταν δημιούργημά του, δεν προϋπήρχαν.
Αλληλεπίδραση???
Ποιες ερωτήσεις έκανε και ποιες απαντήσεις έπαιρνε, σε αντίθεση με τον σημερινό άνθρωπο?

Θα ρωτήσω με ένα παράδειγμα.

Μετά την δουλειά, ο αρχαίος και νέος Έλληνας τρέχουν στον φούρνο της γειτονιάς για να προλάβουν να πάρουν ένα καρβέλι ψωμί. Φτάνοντας, ο φούρναρης τους λέει πως έμεινε
μόνο ένα χωριάτικο και ένα ολικής και ας διαλέξει ένα για να σχολάσει κι αυτός παίρνοντας το άλλο για να ταΐσει τις κότες του.

Στον αρχαίο Έλληνα όπως γράφεις διπλασιάζεται ο κόσμος.
Δηλαδή?(μη μου μου πεις πως βγάζει κλώνο το σύμπαν ξαφνικά :D)

Τι γίνεται στην πράξη?

Πως και γιατί θα ενεργήσει ο καθένας τους (αρχαίος και νέος). Και μετά την αγορά του ψωμιού επιστρέφει ο κόσμος στην αρχική του κατάσταση (στην προ διπλασιασμού και διχασμού αντίστοιχα)?


"Πάντως, επίτρεψέ μου να πω ότι η διαφορά ανάμεσα στην αντίληψη και την πραγμάτωση της ύπαρξης δεν έχει να κάνει με την ποιότητα των κειμένων που διασώζονται (τη λογοτεχνική παραγωγή κατά κύριο λόγο), αλλά με την υποκείμενη θεώρηση του κόσμου που τα καθορίζει."

Σου επιτρέπω, αλλά επέτρεψε και σ' εμένα να σου πω πως: πριν την υποκειμενική θεώρηση -που εννοείται πως υπάρχει και αυτή- υπάρχει και το μη αντιπροσωπευτικό δείγμα! Αποτέλεσμα αυτού η υπερεκτίμηση, ακόμα κι αν υπάρξει αντικειμενικός κριτής, της αρχαίας Ελληνικής κοινωνίας.
Δηλαδή είναι σαν να εκτιμάς την μέση οικονομική κατάσταση του Έλληνα, παίρνοντας δείγμα μόνο από την Εκάλη.

Christina Linardaki είπε...

“Μα και οι νύμφες και οι θεοί ήταν δημιούργημά του, δεν προϋπήρχαν.”

Όχι, χαρά μου, γι’ αυτόν προϋπήρχαν. Στις μέρες μας αναρωτιόμαστε για την ύπαρξη ή μη του Θεού, τότε αυτά ήταν αυτονόητα και δεδομένα.

«Αλληλεπίδραση??? Ποιες ερωτήσεις έκανε και ποιες απαντήσεις έπαιρνε, σε αντίθεση με τον σημερινό άνθρωπο?»

Δεν ξέρω αν έκανε διάλογο σε καθημερινή βάση, όπως ας πούμε εμείς προσευχόμαστε, πιθανώς να υπήρχαν κάποια έθιμα ή κάποιοι τρόποι όπως η μαντική και η χρησμοδότηση που τον έφερναν σε πιο άμεση επαφή με τον κόσμο των θεών, αλλά αυτό που σίγουρα υπήρχε ήταν κάποια όρια για τον τρόπο που λειτουργούσε όπως το να μη διαπράξει ύβρη.

Στο θέμα των διλημμάτων και των επιλογών, ο διπλασιασμός του κόσμου δεν εννοούσα ότι αφορά ζητήματα στο πλαίσιο των προσωπικών προτιμήσεων, αλλά σημαντικά ερωτηματικά, όπως π.χ. τι γίνεται αν ερωτευτείς τη γυναίκα του φίλου σου. Τότε ο κόσμος σου διπλασιαζόταν, ναι. Είχες την επιλογή να εκδηλώσεις τον έρωτά σου, προσβάλλοντας τον φίλο σου και την τάξη του κόσμου, διαπράττοντας δηλαδή ύβρη, οπότε οι μείζονες και ήσσονες θεοί θα σε τιμωρούσαν. Θα γινόσουν απόκληρος του κόσμου, διωκόμενος από θεούς και ανθρώπους. Αυτός θα ήταν ο ένας κόσμος. Ο άλλος θα ήταν να μην εκδηλώσεις τον έρωτά σου και να μη διαταραχτεί η τάξη, διατηρώντας τον τρέχοντα κόσμο σου ανέπαφο.

Δεν πρόκειται για κλωνοποίηση, όπως καταλαβαίνεις, αλλά για το γεγονός της επιλογής που μπορεί να αλλάξει ανεπιστρεπτί την πορεία ολόκληρου του κόσμου σου.

«Σου επιτρέπω, αλλά επέτρεψε και σ' εμένα να σου πω πως: πριν την υποκειμενική θεώρηση -που εννοείται πως υπάρχει και αυτή- υπάρχει και το μη αντιπροσωπευτικό δείγμα!»

Σίγουρα στα κείμενα δεν παρουσιάζεται το πώς βίωναν τον κόσμο οι δούλοι, ας πούμε, ή οι γυναίκες (από τη δική τους σκοπιά). Μιλάμε για τον κόσμο των ελεύθερων, σκεπτόμενων Αθηναίων πολιτών. Αλλά και αυτοί που δεν παρήγαγαν κείμενα για να μιλήσουν με τη δική τους φωνή μου φαίνεται δύσκολο να αντιλαμβάνονταν τον κόσμο με διαφορετικό τρόπο. Μην ξεχνάς π.χ. τις Μαινάδες και τα Διονύσια.

Χουλκ είπε...

Σε ότι έχει να κάνει με το θέμα της εσωστρέφειας και της εξωστρέφειας θα παρατηρήσω ότι είναι θέμα οπτικής, σύμφωνα με το ‘όπως επάνω έτσι και κάτω’.
Έτσι, λίγο ενδιαφέρει πιστεύω αν κοιτάζεις τον κόσμο για να ερμηνεύσεις τον εαυτό σου ή αν κοιτάζεις τον εαυτό σου για να ερμηνεύσεις τον κόσμο. Εφόσον η ματιά είναι συνεπής, ειλικρινής και διεισδυτική το αποτέλεσμα σε κάθε περίπτωση θα είναι το ίδιο.
( Φιλιά και …υπομονή. Ολοι Ατλαντες καταντήσαμε πιά!)

Christina Linardaki είπε...

Ίσως καλή μου Χουλκ. Στα δικά μου μάτια υπάρχει ειδοποιός διαφορά, ίσως όμως την αντιλαμβάνομαι ακόμη κι εγώ λιγότερο καλά από όσο θέλω να πιστεύω αφού δεν μπορώ να την περιγράψω ικανοποιητικά...

Άτλαντες δεν θα πει τίποτα! Κουράγιο σε όλους μας.

libero είπε...

"Όχι, χαρά μου, γι’ αυτόν προϋπήρχαν. Στις μέρες μας αναρωτιόμαστε για την ύπαρξη ή μη του Θεού, τότε αυτά ήταν αυτονόητα και δεδομένα."

Όχι, λύπη μου, και τότε υπήρχαν άθεοι, τίποτα δεν ήταν δεδομένο. [Διάβασε αυτόν τον διάλογο από τους νόμους του Πλάτωνα. Σε νεοελληνική απόδοση αν δεν τα έχεις μπορείς να τον βρεις σε
αυτό το βιβλίο, σελ. 111 (885b-8889e)]
Αν το 4.011 διασωθεί το σημερινό Σύνταγμα τις Ελλάδος και διαβασθεί, οι άνθρωποι εκείνης της εποχής θα είχαν δίκιο να θεωρούν για μας πως, ήταν δεδομένη η ύπαρξη τις Αγίας Τριάδας;
Αλλά και έτσι να 'ταν, δεν μπορείς να θεωρείς δεδομένο κάτι (=αλληλεπίδραση μεταξύ θεών) μετά από 2000 χρόνια χωρίς να έχεις στοιχεία γι' αυτήν (την αλληλεπίδραση). Πόσο μάλλον, όταν δεν έχεις στοιχεία ούτε για τις αλληλεπιδράσεις της σημερινής θρησκείας, παρά μόνο αρκείσαι στα λόγια του πιστού, από τον ο G. Bush μέχρι τον πατριάρχη Βαρθολομαίο .
Για να γίνω πιο κατανοητός, δεν έχει καταγραφεί π.χ. κάποια ακτίνα να πετάγεται από τον πιστό προς τον ουρανό ή να έχει ηχογραφηθεί η απάντηση του Θεού προς τον πιστό.
Άλλο, το τι έλεγε η θρησκεία και άλλο το τι έκανε η κοινωνία. Δεν μπορείς να βγάλεις ασφαλή συμπεράσματα για την σημερινή Ελληνική κοινωνία, διαβάζοντας μόνο την Βίβλο, έτσι δεν είναι? ;)
Εκτός αν θέλεις να συγκρίνεις τις δυο θρησκείες, οπότε αλλάζει το πράγμα.

Μην ξεφεύγουμε όμως, σε κάθε περίπτωση η απορία μου περί διπλασιασμού και διχασμού παραμένει...

"Είχες την επιλογή να εκδηλώσεις τον έρωτά σου, προσβάλλοντας τον φίλο σου και την τάξη του κόσμου, διαπράττοντας δηλαδή ύβρη, οπότε οι μείζονες και ήσσονες θεοί θα σε τιμωρούσαν. Θα γινόσουν απόκληρος του κόσμου, διωκόμενος από θεούς και ανθρώπους. Αυτός θα ήταν ο ένας κόσμος. Ο άλλος θα ήταν να μην εκδηλώσεις τον έρωτά σου και να μη διαταραχτεί η τάξη, διατηρώντας τον τρέχοντα κόσμο σου ανέπαφο. "

Ενώ σήμερα?! …ολοκλήρωσε την απάντηση.
Γιατί σήμερα αυτό είναι διχασμός ενώ τότε, διπλασιασμός; Γιατί επέλεξες αυτές τις δύο λέξεις για την παρομοίωση και όχι κάποιες άλλες όπως: άσπρο – μαύρο, πατάτες βραστές –πατάτες τηγανιτές, κ.α.;
Με άλλα λόγια, οι ίδιοι αρχαίοι Έλληνες ήξεραν ότι λάμβανε χώρα κάποιος διπλασιασμός;

Christina Linardaki είπε...

Αγαπητέ μου libero,

Πιθανώς να έχω κάνει λάθος εκτίμηση και να έχω καταπιεί αμάσητο κάτι που διάβασα. Πιθανώς να μην έχω καταλάβει αρκετά καλά ούτε αυτό που διάβασα και να μην είμαι σε θέση να το μεταφέρω σωστά αφού δεν μπορώ να το κάνω κατανοητό. Δεν έχω να πω κάτι άλλο, μόνο την καλημέρα μου.

Christina Linardaki είπε...

Επανέρχομαι για να ανασκευάσω. Το βιβλίο στο οποίο αναφέρθηκα παραπάνω, το οποίο είναι το «Πλάτωνος Συμπόσιον» του αείμνηστου φιλολόγου Ιωάννη Συκουτρή, μιλά για την αντίληψη περί ωραίου την εποχή που γράφτηκε το έργο. Λέει, συγκεκριμένα, ότι οι αρχαίοι μας πρόγονοι έβλεπαν μέσα στο τοπίο τις Νύμφες, τους Σάτυρους και τους λοιπούς δαίμονες (=θεούς) που το ζωοποιούσαν, γι’ αυτό και δεν στάθηκαν ποτέ στο τοπίο αυτό καθαυτό ούτε δημιούργησαν έργα τέχνης με νεκρές φύσεις.

Αυτό το συνδύασα στο μυαλό μου με δημοσιεύσεις του Σ. Ράμφου όπως αυτή και το αποτέλεσμα ήταν η ανάρτηση που έγραψα (άρες μάρες δηλαδή). Είχα ωστόσο κατά νου και ορισμένα άλλα στοιχεία από το σώμα της αρχαιοελληνικής γραμματείας, την αντίληψη του θείου κατά τον Όμηρο, τον Ησίοδο και αργότερα τους τραγικούς ποιητές (Αισχύλο, Ευριπίδη, κλπ.). Η διαφορά επομένως ανάμεσα στον αρχαίο άνθρωπο και τον σύγχρονο, έτσι όπως φαίνεται από τα κείμενα αυτά (που κατά πάσα πιθανότητα δεν απεικονίζουν με πιστότητα τις αντιλήψεις του ανθρώπου της εποχής, όπως λέει και ο libero, αλλά αποτελούν απλώς τέχνη) δεν έχει να κάνει με τον διχασμό ή τον διπλασιασμό του κόσμου, αλλά με το πώς νιώθει μέσα σε αυτόν σε σχέση με το θείο και πόσο εξαρτημένος ή ανεξάρτητος από αυτό είναι, πόσο αισθάνεται κύριος της ζωής και των επιλογών του.

* Τις λέξεις διπλασιασμός και διχασμός τις χρησιμοποιεί ο Ράμφος, όπως μπορείς να δεις στο λινκ, κι από κει τις ξεσήκωσα σε μια ατυχή προσπάθεια να τις εξηγήσω… χαλεπά μοι τα νοήματα…

Ανώνυμος είπε...

δεν πατε καλα.....