Συνολική άρνηση του πολιτισμού για την ολική απελευθέρωση

Είναι σύνθημα γραμμένο με μαύρο στους τοίχους και τις κολόνες διαφόρων κτηρίων της Αθήνας. Φαίνεται να διατυπώνει τον λόγο για τα τεκταινόμενα της 12ης Φεβρουαρίου στο κέντρο της πόλης, όμως τι είναι αυτό που πραγματικά λέει;

Για να ζητάμε «απελευθέρωση», δεχόμαστε ότι είμαστε δέσμιοι μιας κατάστασης ή κάποιων ανθρώπων. Είμαστε δέσμιοι του πολιτισμού; Στο πανεπιστήμιο άκουγα για την επανάσταση που έφερε στα ελληνικά γράμματα ο Καβάφης, όταν αποτινάσσοντας τον ζυγό του πομπώδους λόγου που έδενε την τότε λογοτεχνική παραγωγή με την αρχαιοελληνική γραμματεία, έγραψε έναν ποιητικό λόγο απλό και άμεσο, απαλλαγμένο από τις απολιθώσεις του παρελθόντος. Είναι γεγονός ότι ο πολιτισμός έχει τις ρίζες του στο παρελθόν και πολλές φορές το παρελθόν βαραίνει στους ώμους του ανθρώπου που τον κληρονομεί και τον κουβαλά. Είναι επίσης γεγονός ότι εκτείνεται προς το μέλλον κατά άγνωστο τρόπο: δεν μπορούμε να πούμε εκ των προτέρων ποιες δυνάμεις κρύβει μέσα του ο άνθρωπος ούτε ποια εντέλει πορεία και κατεύθυνση θα ακολουθήσει ο πολιτισμός του.

Ωστόσο, τι είναι ο άνθρωπος χωρίς τον πολιτισμό;

Η λέξη πολιτισμός εδραιώθηκε από τον Αδ. Κοραή στην προσπάθειά του να αποδώσει τον ξενικό όρο civilization που αναφέρεται περισσότερο στα τεχνολογικά επιτεύγματα του ανθρώπου. Στους αρχαίους Έλληνες η λέξη ήταν άγνωστη: χρησιμοποιούσαν τις λέξεις «παιδεία» ή «ημέρωσις» για να αναφερθούν στο πνευματικό σκέλος του πολιτισμού (culture). Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι η λέξη «πολιτισμός», στη σύγχρονη χρήση της, ενοποιεί αντί να διακρίνει τους δύο αυτούς τομείς πολιτισμού.

Κλείνω την παρένθεση. Τι θα ήμασταν λοιπόν χωρίς την τεχνολογία που έχει ενσωματώσει στην καθημερινότητά μας όλες τις διευκολύνσεις που αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της; Τι θα ήμασταν χωρίς την προσπάθεια να προχωρήσουμε σε ευγενέστερες μορφές ζωής, πέρα δηλ. από τη ζώωδη κατάσταση που μας άφησε η φύση; Ο άνθρωπος φύσει του ειδέναι ορέγεται, έλεγε ο παππούς Αριστοτέλης.

Βέβαια, ο πολιτισμός είναι αστικό φρούτο, το λέει και το όνομά του που παράγεται από τη λέξη «πόλις». Τον πολιτισμό τον «κάνει» κανείς ευκολότερα σε μια μεγάλη πόλη. Εκεί οι εκθέσεις ζωγραφικής, γλυπτικής, φωτογραφίας, τα θέατρα, οι κινηματογράφοι, εκεί όλα. Κάτω λοιπόν η αστική τάξη, αυτό είναι το ζητούμενο; Κι όμως, μακριά από τα αστικά κέντρα αναπτύχθηκαν η λαϊκή σοφία, η λαϊκή τέχνη και όλα τα άλλα κομμάτια της λαϊκής παράδοσης που τελικά – για δες – αποτέλεσαν και αυτά μεγάλο και σημαντικό τμήμα του πολιτισμού μας. Άρα οι συνθηματογράφοι δεν καταφέρονται απλά κατά της αστικής τάξης, κάτι άλλο έχουν στον νου τους.

Ή μήπως δεν έχουν τίποτα στον νου τους; Μήπως ήταν απλά οι εκφραστές μιας κλιμακούμενης «διάχυτης πολιτικά και ιδεολογικά αδέσποτης δυσφορίας», όπως έγραψε ο Δ. Κούρτοβικ στην εφημερίδα Τα Νέα λίγες μέρες πριν (3/3/2012), δυσφορίας αναμεμιγμένης με ένα «ιδιότυπο ελληνικό υβρίδιο κακοχωνεμένου ακαδημαϊκού μεταμοντερνισμού (απόδραση από τον ιστορικό χρόνο, φυσικά και από την ιστορική κοίτη του πολιτισμού) και τυφλής αντιεξουσιαστικής βίας»;

Ή μήπως εντέλει το αίτημα για απελευθέρωση πηγάζει από την αναγνώριση ότι είμαστε δέσμιοι ενός ανέλπιδου στάτους κβο και το σύνθημα δεν είναι παρά μια κραυγή απελπισίας, μια πρόταση και ταυτόχρονα μια προσπάθεια συνολικής αποδόμησης του προσχηματικού και όχι πραγματικού περιεχομένου που έχει λάβει η ζωή μας; Μπουχτίσαμε πια με τα κούφια χωρίς νόημα λόγια των πολιτικών και των συνδικαλιστών, των πάντοτε ανεύθυνων ιθυνόντων, των απανταχού φορέων του ο,τιδήποτε, των δήθεν κομιστών του πολιτισμού και της παιδείας, όλου αυτού του συρφετού ανθρωπίσκων που – όντας βαθιά απολίτιστοι οι ίδιοι - βρέθηκαν σε καίριες θέσεις λόγω κουμπαριάς, καλών δημοσίων σχέσεων ή καιροσκοπισμού, ενόσω όλοι εμείς είχαμε γυρισμένοι την πλάτη, απασχολημένοι καθώς ήμασταν να καταναλώνουμε τα αγαθά της με δανεικά αγορασμένης προσωπικής μας ευδαιμονίας;

Ποιος τελικά έβαλε στο στόμα των συνθηματογράφων τα λόγια και στα χέρια τους τα σπρέι για να γράψουν το σύνθημα, ποιος, αναρωτιέμαι…