Αδυναμίες της μνήμης

Η μνήμη διαψεύδει τις προσδοκίες μας με πολλούς τρόπους. Ο βασικός λόγος είναι ότι η διαδικασία απομνημόνευσης και η μετέπειτα ανάκληση από τη μνήμη παρουσιάζουν αδυναμίες. Η αποθήκευση των δεδομένων γίνεται ανάλογα με τη θεματική ενότητα του γεγονότος και όχι με τη χρονολογική του σειρά. Για να συμβεί αυτό, φαίνεται ότι ο μηχανισμός της μνήμης προβαίνει σε ενεργή αποδόμηση των προς αποθήκευση γεγονότων και σε αντίστοιχη αναδόμησή τους, όταν αυτά ανακαλούνται. Επειδή ο χρόνος που συνέβη κάθε γεγονός δεν είναι σημαντικό χαρακτηριστικό του συστήματος αποθήκευσης, καθίσταται δύσκολη η ανάκληση της σειράς των γεγονότων. Έτσι, παρόμοια γεγονότα που συνέβησαν σε διαφορετικές περιόδους αναμιγνύονται και η ανάμιξη συμβαίνει αμέσως και ασυνείδητα. «Έχουμε μόνο άμορφες, αποσπασματικές εικόνες του κόσμου, τις οποίες συμπληρώνουμε με αυθαίρετους συσχετισμούς ιδεών, δημιουργώντας επικίνδυνες απόψεις», γράφει ο Μαρσέλ Προυστ στο βιβλίο του «Η δραπέτισσα».

Οι αναμνήσεις που ανακαλούνται εκούσια σχηματίζονται από την αλληλεπίδραση της προηγούμενης γνώσης και νέων πληροφοριών, γι’ αυτό και δεν είναι ακριβείς. Το παρακάτω χαρακτηριστικό περιστατικό αναφέρεται από τον Ι.Μ.L. Hunter στο βιβλίο του “Memory Middlesex”, 1964: «Δύο Βρετανοί ψυχολόγοι ηχογράφησαν μυστικά τη συζήτηση που ακολούθησε μία συνάντηση της Ψυχολογικής Εταιρίας του Καίμπριτζ. Δύο εβδομάδες αργότερα οι ψυχολόγοι ήρθαν σε επαφή με όλους τους παρευρισκόμενους στη συνάντηση και τους ζήτησαν να καταγράψουν ό,τι μπορούσαν να θυμηθούν από τη συζήτηση. Από την αντιπαράθεση των απαντήσεων με την ηχογραφημένη συζήτηση αποδείχθηκε ότι η πλειονότητα των συμμετεχόντων είχε παραλείψει πάνω από 90% των σημείων που είχαν συζητηθεί. Στις απαντήσεις περιέχονταν σχόλια που δεν έγιναν ποτέ, συνηθισμένα σχόλια μετατράπηκαν σε μακροσκελείς αγορεύσεις και υπόνοιες σε εκφρασθέντα σχόλια».

Γιατί όμως η ψευδής αναπαραγωγή πληροφοριών να αποτελεί εγγενή, ως φαίνεται, αδυναμία των εγκεφαλικών κυκλωμάτων που ενσωματώνουν τις αναμνήσεις; Πιθανώς επειδή η μνήμη εξελίχθηκε με τέτοιο τρόπο στη μακρά πορεία του ανθρώπου ώστε να εξυπηρετεί περισσότερο την ανάκληση της ουσίας των γεγονότων και όχι των περίπλοκων λεπτομερειών τους.

Υπάρχει ωστόσο και μια άλλη κατηγορία αναμνήσεων: αυτές που αναπηδούν αιφνίδια μετά από κάποιο αναπάντεχο ερέθισμα (π.χ. έναν γνώριμο μα ξεχασμένο ήχο, μια οσμή ή μια γεύση), οι οποίες φέρουν τη σφραγίδα της αυθεντικότητας. Εγείρουν από μέσα μας κάτι έξω από τον χρόνο, κάτι που ζει και χαίρεται από την ουσία των πραγμάτων, κάτι που οδηγεί πρακτικά σε αλλαγή ηλικίας, υποκατάσταση προσώπου: σαν να ξαναβρίσκουμε στο τώρα τον εαυτό μας του τότε. Η αθέλητη μνήμη διαλέγει αυτόματα το παρελθόν που έχει σημασία για το τώρα, για να του δώσει τη δύναμη του πραγματικού. Είναι μέσω αυτού του είδους της μνήμης που μοιάζουμε να ξανακερδίζουμε τον χαμένο χρόνο, συνδέοντας ενεργά το παρελθόν με το παρόν.

*Από το υπό δημοσίευση βιβλίο του Κώστα Δημητρόπουλου «Λήψη αποφάσεων» και από το βιβλίο «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο– Μια νευροβιολογική ανάγνωση» του καθ. Αθανάσιου Ντινόπουλου που κυκλοφορεί από τις επιστημονικές εκδόσεις ΠΑΡΙΣΙΑΝΟΥ.