Ο νόμος του Weber

Θα πηγαίνατε ως την άλλη άκρη της πόλης προκειμένου να αγοράσετε ένα φούρνο μικροκυμάτων αξίας €100 με €25 έκπτωση;

Οι περισσότεροι θα απαντούσαν ναι. Όμως, πόσοι θα πήγαιναν ως την άλλη άκρη της πόλης προκειμένου να αγοράσουν μια τηλεόραση αξίας €1.000 με €25 έκπτωση; Πολύ λίγοι.

Το φαινόμενο αυτό, το οποίο θα εξηγήσω παρακάτω, είναι σκέτος παραλογισμός για οποιονδήποτε οικονομολόγο. Για κείνον, το αν θα μπει κάποιος στον κόπο να πάει στην άλλη άκρη της πόλης προκειμένου να γλιτώσει €25, εξαρτάται αποκλειστικά από δύο παράγοντες: 1) το πώς υπολογίζει την αξία του χρόνου του και 2) το κόστος της βενζίνης ή των εισιτηρίων του. Τίποτε άλλο.

Μια και ο κόπος να πάει κανείς ως την άλλη άκρη της πόλης είναι ο ίδιος και στις δύο περιπτώσεις, όπως άλλωστε και το ποσό που εξοικονομείται, δεν υπάρχει κάποιος ουσιαστικός λόγος για τον οποίο θα το έκανε κανείς στην πρώτη περίπτωση, αλλά όχι στη δεύτερη.

Τι είναι λοιπόν αυτό που μας κάνει να σκεφτόμαστε τα χρήματα (αλλά και τους αριθμούς γενικότερα) σε σχετικούς όρους και όχι σε απόλυτους; Για να δούμε.

Κατ’ αρχήν τόσο τα αριθμητικά συστήματα όσο και τα χρήματα είναι πολιτισμικές εφευρέσεις που μάλιστα δεν έχουν καθολική ισχύ. Δηλαδή εξακολουθούν στις μέρες μας να υπάρχουν πολιτισμοί που κάνουν συναλλαγές σε είδος και κάποιοι άλλοι έχουν πολύ απλά συστήματα αρίθμησης με ελάχιστους αριθμητικούς όρους: ένα, δύο, πολλά.

Ωστόσο, τουλάχιστον τα σπονδυλωτά ζώα διαθέτουν αυτό που κάποιοι ψυχολόγοι αποκαλούν “approximate system” (προσεγγιστικό σύστημα ή σύστημα υπολογισμού κατά προσέγγιση), το οποίο τους επιτρέπει να ξεχωρίζουν τα λίγα από τα πολλά. Το εν λόγω σύστημα έχει μια ιδιαιτερότητα: δεν είναι γραμμικό. Έτσι, η διαφορά ανάμεσα στο 1 και στο 2 μας φαίνεται πολύ μεγαλύτερη από τη διαφορά μεταξύ 101 και 102. Μάλιστα, ο εγκέφαλός μας ολόκληρος δομείται κατ’ αυτό τον τρόπο, υποκείμενος σ’ αυτόν που είναι γνωστός ως νόμος των Weber-Fechner ή πιο απλά «νόμος του Weber» (Weber’s law). Ο νόμος αυτός ευθύνεται που πχ μια λάμπα των 150W φαίνεται λίγο μόνο πιο φωτεινή από μια λάμπα των 100W, ενώ μια λάμπα των 100W φαίνεται πολύ πιο φωτεινή από μια λάμπα των 50W.