Μια σημείωση

Και μια σημείωση για το τέλος. Ο τρόπος με τον οποίο βλέπουμε τον κόσμο δεν μπορεί παρά να είναι ανθρωποκεντρικός και γεωκεντρικός. Την εποχή του Καρτέσιου (Descartes) που σήμανε την κυριαρχία της επιστήμης και των μηχανών, συντελέστηκε μια μεγάλη ανατροπή. Μέχρι τότε, όλοι οι κλάδοι της ανθρώπινης σκέψης έβαζαν τον άνθρωπο (και τη Γη πάνω στην οποία κατοικούσε) στο κέντρο του σύμπαντος. Η αποκάλυψη της αστρονομίας ότι τελικά δεν είμαστε παρά μόνο ένας κόκκος σκόνης μέσα στο σύμπαν, όχι μόνο μας εκθρόνισε από το κέντρο, αλλά μας εκμηδένισε. Κι ήρθε αιώνες μετά η κβαντική φυσική και γραπτά όπως του Νηλς Μπορ (Niels Bohr) για να μας πουν ότι ο παρατηρητής (εν προκειμένω ο άνθρωπος) δεν είναι κάτι ξέχωρο από το παρατηρούμενο, αφού ακατάλυτα το επηρεάζει. Κι έτσι ξαναβρεθήκαμε στο κέντρο του σύμπαντος – ενός σύμπαντος αναπόφευκτα ανθρωποκεντρικού και γεωκεντρικού.

Χωρίς κάτι τέτοιο να συνιστά αυτό καθαυτό έπαρση. Είναι αδύνατον να βγούμε εντελώς έξω από τα όρια του εαυτού μας, όπως ακριβώς είναι αδύνατον να βγούμε έξω από το σύμπαν και να το παρατηρήσουμε. Έπαρση είναι να πιστεύουμε ότι οι ιδέες μας για τον κόσμο ΕΙΝΑΙ ο κόσμος. Να πιστεύουμε π.χ. ότι τα μαθηματικά και η γεωμετρία, τα οποία είναι επινοήσεις μας, προϋπήρχαν της ύπαρξής μας. Να πιστεύουμε ότι αυτό που σκεφτόμαστε σήμερα, το οποίο είναι διαφορετικό από αυτό που σκεφτόμασταν χθες και από αυτό που θα σκεφτούμε αύριο, έχει καθολική ισχύ. Να μην έχουμε συνείδηση των πεπερασμένων μας ικανοτήτων και των πάμπολλων περιορισμών μας. Να μην αντιλαμβανόμαστε ότι λειτουργούμε με και μέσω προσομοιώσεων.

Όχι. Το να έχουμε επίγνωση των περιορισμών μας σημαίνει ταπεινότητα, κάτι απαραίτητο στους καιρούς που ζούμε, οι οποίοι, όπως λέει και ο διακεκριμένος ιστορικός Τζων Λούκατς, καλούν να σκεφτούμε από την αρχή το τι σημαίνει “πρόοδος” και ποια κατεύθυνση πρέπει αυτή να πάρει...