Έχω κατά καιρούς ασχοληθεί με διάφορα ζητήματα που άπτονται του πεδίου της γνωσιακής επιστήμης. Υπενθυμίζω, ενδεικτικά, την ψευδαίσθηση της ύπαρξης τάξης, το πώς αντιλαμβανόμαστε την τυχαιότητα και τις συμπτώσεις, τις εγγενείς αδυναμίες της μνήμης, την αντιληπτική αδυναμία που σηματοδοτεί ο νόμος του Weber, το φαινόμενο που αποκαλείται change blindness και, φυσικά, έχω αναρωτηθεί για τη φύση της αλήθειας και της αλληλεπίδρασής μας με την πραγματικότητα. Το θέμα είναι ανεξάντλητο και καθώς με ενδιαφέρει πολύ, είναι βέβαιο ότι θα υπάρξουν και άλλες αναρτήσεις σ’ αυτό το ύφος στο μέλλον.
Αν θα ήθελα, ωστόσο, να καταλήξω αυτή τη στιγμή σε ένα συμπέρασμα, δεν θα μπορούσα να αρνηθώ ότι όντως υπάρχει πραγματικότητα ανεξάρτητη από εμένα. Αν βρέχει, βρέχει τόσο για μένα όσο και για όλους τους άλλους, ανεξάρτητα από το πώς καθένας μας χωριστά αντιλαμβάνεται τη βροχή. Το αν εγώ αδυνατώ να δω αυτή την (ανεξάρτητη από μένα) πραγματικότητα, το αν φορώ γυαλιά μυωπίας ή το αν λειτουργώ σα θαμπό θερμομονωτικό κρύσταλλο δεν συνεπάγονται ότι δεν υπάρχει κάτι έξω από μένα. Απλά επηρεάζουν την ποιότητα της αλληλεπίδρασής μου με αυτό το κάτι. Επηρεάζουν το πώς συνδιαλέγομαι μαζί του, πώς το αντιλαμβάνομαι, εντέλει πώς προσπαθώ να το αλλάξω και να το φέρω στα μέτρα μου και πώς ενδεχομένως μετατρέπω την ενέργειά μου αυτή σε θέσφατο.
Γι’ αυτό είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τους περιορισμούς μας και τις αδυναμίες της νοητικής μας επεξεργασίας. Για να μη γινόμαστε θεϊκότεροι του Θεού. Αντ’ αυτού, όμως, έχουμε μεγαλώσει με ύμνους για τη νοητική ικανότητα του ανθρώπου που υπερτερεί τόσο πολύ από εκείνη των ζώων, για την ευφυΐα μας και το γεγονός ότι ο νους μπορεί να κάνει άλματα προς τη διάνοια, που τείνουμε να πιστεύουμε ότι δεν υπάρχει κάτι τελειότερο από τον εγκέφαλό μας στο σύμπαν όλο. Μόνο που δεν είναι έτσι. Ο φίλος μου ο Κώστας Δημητρόπουλος θα έλεγε ότι η συγκεκριμένη πεποίθησή μας οφείλεται σε αυτό που στη γνωσιακή επιστήμη είναι γνωστό ως «μεροληψία της επιβεβαίωσης» (=η τάση να αντιμετωπίζουμε ως αξιόπιστες μαρτυρίες που επιβεβαιώνουν προϋπάρχουσες πεποιθήσεις μας και να θεωρούμε αναξιόπιστες μαρτυρίες που τις διαψεύδουν). Τα πράγματα είναι απλά, αν αντέχει κανείς να τα κοιτάξει.
8 σχόλια:
Με μεγάλη μου χαρά διαπίστωσα ότι ανταποκρίθηκες άμεσα στό σχόλιο μου και σε ευχαριστώ γι'αυτό.
Ας έρθουμε τώρα σε μιά ανάλυση ενός μύθου.
Όσοι από εμας έτυχε να διαβάσουμε το μύθο του σπηλαίου του Πλάτωνα και στη συνέχεια για την ανάλυσή του από τον ίδιο τον φιλόσοφο, θα κατάλαβαν ότι ο Πλάτωνας αναφερόταν αλληγορικά για την ψευδαίσθηση που έχει ο άνθρωπος για τον κόσμο στον οποίο ζεί. Μ ε το μύθο αυτό ο Πλάτωνας κάνει περισσότερο κατανοητή την θεωρία των ιδεών, οι οποίες είναι ο πραγματικός κόσμος αιώνιος και άφθαρτος ενώ ο κόσμος που ανατιλαμβανόμαστε είναι δημιουργημένος βάσει του ιδεατού, φθαρτός μεταβαλλόμενος και πλασματικός (γι’αυτό λέει ότι έβλεπαν σκιές των περαστικών και όχι τους ίδιους).
Το σπήλαιο συμβολίζει τον κόσμο των αισθητών πραγμάτων στον οποίο ζούν οι άνθρωποι.
Μέσα στο σπήλαιο υπήρχαν δέσμιοι, οι οποίοι έβλεπαν τις σκιές που προέρχονταν από την αντανάκλαση της φωτιάς και των αντικειμένων που βρίσκονταν πίσω τους και νόμιζαν ότι αυτή ήταν η πραγματικότητα. Οι δεσμότες είναι κοινοί άνθρωποι που έχοντας εθιστεί στις απατηλές παραστάσεις των αισθητών πραγμάτων, ζουν μέσα στο ψέμα.
Οι αλυσίδες συμβολίζουν τις αισθήσεις και τις ελαττωματικές καταστάσεις των ανθρώπων που τους κρατούν δέσμιους και τους υποχρεώνουν να παρατηρούν μόνο τα απατηλά είδωλα των ιδεών, των αληθινών όντων. Οι σκιές είναι τα αισθητά πράγματα που αποτελούν είδωλα των αληθινών όντων, των ιδεών. Μιας και ήταν αλυσοδεμένοι και δεν μπορούσαν να βγούν από το σπήλαιο, αγνοούσαν τον Ήλιο, δηλαδή την πραγματικότητα πίσω από τα φαινόμενα.
Μας λέει ο Πλάτωνας ότι αν μετέφεραν βίαια άναν από τους δέσμιους έξω από το σπήλαιο και αυτός έβλεπε τον ήλιο για πρώτη φορά, θα πονούσαν τα μάτια του γιατί δεν θα είχε συνηθίσει το πραγματικό φώς, αφού μέσα στο σπήλαιο όπου ζούσε ήταν σκοτεινά και φωτιζόταν μόνο από μια φωτιά, και θα ήθελε να επιστρέψει στη σιγουριά του σπηλαίου.
Ο δεσμώτης που δραπέτευσε, είναι αυτός που κάποια στιγμή με τη δύναμη του νου του αντιλήφθηκε την απατηλότητα των αισθήσεων και την παραμόρφωση που του επιβάλλουν οι ελαττωματικές του καταστάσεις και κατάφερε να συλλαβει την πραγματικότητα, συγκεχυμένα στην αρχή, αλλά μετά βλέποντας όλο και καλύτερα, καθώς γινόταν όλο και σαφέστερο σε αυτός πως είναι ο κόσμος. Οι άλλοι κρατούμενοι δεν ήταν σε θέση να τον πιστέψουν γιατί δεχόταν ως αληθινό αυτό που τους παρείχαν οι αισθήσεις τους και η ελαττωματική τους προσωπικότητα.
Νομίζω ότι όλοι γνωρίζουμε τον μύθο, αλλά σπάνια του αποδίδουμε τη σωστή του αξία.
Είμαστε, όπως ακριβώς λέει ο Πλάτωνας, δέσμιοι των εγγενών περιορισμών μας. Γεννιόμαστε με ένα κάρο ατέλειες, τις οποίες δεν είναι δυνατόν να αντιληφθούμε επειδή είναι εμείς. Για παράδειγμα, όλοι γεννιόμαστε με τη μεροληψία της επιβεβαίωσης, δηλαδή με την τάση να διάγουμε τον βίο μας αυτοεπιβεβαιούμενοι, βρίσκοντας διαρκώς δικαιολογίες για τις πεποιθήσεις και τις πράξεις μας. Μπορούμε εύκολα να αναγνωρίσουμε το μοντέλο αυτό σε προηγούμενες γενιές, έτσι ήταν οι γονείς μου, οι θείοι μου, οι παππούδες μου και έτσι είμαι κι εγώ στον βαθμό που δεν έχω κατορθώσει την υπέρβαση.
Ωστόσο, το να αντιληφθεί κανείς ότι οι περιορισμοί είναι εγγενείς, νομίζω του χαρίζει περισσότερη κατανόηση για το ανθρώπινο είδος γενικά (και για τους συγγενείς του ειδικότερα!). Αν είναι υπεύθυνος για κάτι κάποιος που είναι "κολλημένος", αυτό είναι το ότι δεν κατάφερε να κάνει την υπέρβαση. Αλλά για να κάνει κανείς την υπέρβαση χρειάζεται κατ' αρχάς να υποψιαστεί ότι κάτι δεν πάει καλά, ένας κάποιος βαθμός αυτογνωσίας δηλαδή και στη συνέχεια να βρει τον τρόπο να βγει από το εγγενές του αδιέξοδο - κι εδώ υπεισέρχονται θέματα μόρφωσης και καλλιέργειας που δεν είναι πάντοτε εύκολα προσβάσιμα.
Γεια σου cleareaching!
Πολυ ενδιαφερον το μπλογκ σου.
Θα ηθελα να κανω ενα σχολιο σε αυτην εδω την αναρτηση σου,
http://unseenchrislina.blogspot.com/2010/09/blog-post_29.html
απλα σχολιαζω εδω γιατι η συγκεκριμενη αναρτηση ειναι παλαιοτερη.
Ρωτας αν υπαρχουν σημαδια στον κοσμο,εγω ειμαι βεβαιος για την υπαρξη τους.
Ειναι οι λεγομενες "νοημονες συμπτωσεις",ο Καρλ Γιουνγκ ονομαζει το φαινομενο "Συγχρονικοτητα".Εχω διαβασει κ το σχετικο βιβλιο,το οποιο εχει μεταφραστει στα Ελληνικα,εκδοσεις Ιαμβλιχος.
Οχι οτι ξεκαθαριζονται πολλα πραγματα,αντιθετως,παραμενει ακομα ανεξηγητη η υπαρξη τους.
Ισως τελικα τα Μυστηρια του κοσμου,δε μπορουμε ποτε να τα λυσουμε,μπορουμε απλα να διαλογιστουμε κ να αναρωτηθουμε πανω σε αυτα.
Χαιρετω!
Κι εγώ είμαι βέβαιη, απλά δεν μπορώ να το εξηγήσω.:)
Σαν να υπάρχει μια νοημοσύνη, μια ευφυία, κάτι που είναι ένα βήμα πέρα από τον χώρο, από αυτό το κοινό κάτι που μας συνδέει και μας συγκρατεί μέσα του. Σαν αυτό το κάτι να κατευθύνει, να δημιουργεί, να επιλέγει. Κι εμείς να γινόμαστε κοινωνοί των επιλογών και των κατευθύνσεών του, έστω και ασυνείδητα...
Cleareaching, Βάζεις ωραία θέματα φιλοσοφικά , είναι και η ειδικότητά μου, και μπαίνω στον πειρασμό να γράψω κάτι παρ΄ότι διαφωνώ πλήρως.
Ο πραγματικός κόσμος είναι ένας και μοναδικός και μας δίνεται κάθε μέρα με τις αισθήσεις μας.
Δεν υπάρχουν άλλοι κόσμοι παρά μόνον αυτός που τους έχει πλάσει η φαντασία του κάθε ανθρώπου και είναι άπειροι αλλά μη πραγματικοί.
Καλά, βρε παιδί μου, Στέλιο, δεν πειράζει που δεν συμφωνούμε. Εγώ θα έλεγα ότι υπάρχει ένας πραγματικός κόσμος (αλλά δεν μπορώ να ξέρω αν είναι ο μοναδικός) και ότι ο μόνος τρόπος να τον αντιληφθούμε και να μετέχουμε σ' αυτόν είναι οι αισθήσεις μας. Το κομμάτι "δεν υπάρχουν άλλοι κόσμοι", όπως και ο,τιδήποτε άλλο πω εγώ, αντανακλά πεποιθήσεις μας, βασικά, τίποτε περισσότερο.
Ωραία κάνουμε ένα βήμα και συμφωνούμε οτι ο κόσμος που μας περιβάλλει είναι πραγματικός.
Επειδή είσαι φιλοσοφικό μυαλο΄αμέσως και σωστά βάζεις το δεύτερο ερώτημα.
Είναι πραγματικός αλλά είναι και μοναδικός?
Είναι το δεύτερο μεγάλο ερώτημα που ίσως θέλει ένα άλλο αρθρο.
Είναι στην ουσία το πρόβλημα της γνώσης.Αν απαντήσουμε οτι εμπιστευόμαστε μόνον τις αισθήσεις και την λογική μας αλλά με συνέπεια, τότε στον κόσμο αυτόν τον πραγματικό δεν βλέπουμε να κυριαρχούν δυνάμεις που βρίσκονται ''εκτός'' του κόσμου τούτου.
Φαίνομαι λίγο απόλυτος αλλα τα θέματα αυτά μόνον με εκτεταμένες συζητήσεις καλόπιστες μπορούν να διαφωτιστούν.
Πάντως καλά κάνεις και τα βάζεις έστω και σαν ερωτήματα.
Το ερώτημα είναι η βάση των πάντων.
Είναι στην ουσία το πρόβλημα του τι εμπιστεύεται ο καθένας μας ως πηγή της γνώσης. Αλλά βλέπεις και πάλι τίθεται το θέμα του τι εμπιστεύεται κανείς, οπότε πάλι γυρίζουμε στη σφαίρα του υποκειμενικού. Όχι ότι είναι κακό αυτό (δεν μπορούμε άλλωστε να κάνουμε και κάτι άλλο), κακό είναι να μην βλέπουμε ότι το κάνουμε, εγώ αυτό λέω.
Δημοσίευση σχολίου